GARANTIA ASESU BA ENERJIA ASESIVEL, KONFIÁVEL, SUSTENTÁVEL NO MODERNA BA HOTU-HOTU.
Objetivu ida ne’e kona-ba atu fó serteza ba ema sira hotu atu iha asesu ba enerjia verde
Tanbasá mak ODS7 problema ba Timor-Leste?
Tarjetu Relevante ba Timor-Leste |
7.1 to’o 2030 garantia ASESU UNIVERSÁL ba servisu enerjia asesivel, konfiável no moderna. |
7..2 aumenta substansialmente kuota ida ba ENERJIA RENOVAVEL iha mistura enerjia globál to’o 2030 |
7.3 duplika taxa globál ida hodi bele hadi’ak ENERJIA HO EFISIENSIA to’o 2030. |
7.a to’o 2030, haforsa liutan kooperasaun internasionál atu fasilita asesu ba teknolojia no peskiza enerjia moos, inklui enerjia renovavel, enerjia efisiensia no avansadu no teknolojia fossil-fuel ne’ebé moos liu, no promove investimentu iha infraestrutura enerjia nian no teknojia enerjia ne’ebé moos |
7.b to’o 2030, haluan tan infraestrutura no atualiza teknolojia hodi bele fornese servisu enerjia sustentável no moderna ba ema hotu iha nasaun sira ne’ebé foin dezenvolve-aan hela, partikularmente nasaun sira ne’ebé menus dezenvolvimentu, estadu illa ki’ik sira ne’ebé foin dezenvolve-aan hela nasaun foin dezenvolve-aan sira ne’ebé hale’u ho rai ka foho, bazeia ba sira-nia apoiu programa ida-idak |
Timor-Leste atinje tiha ona progresu notavel ligadu ba asesu eletrisidade. Dadauk ne’e 85% husi populasaun Timor iha asesu ba eletrisidade. Maibé, produsaun eletrisidade iha Timor-Leste ne’e baze ba fossil fuel no nasaun ne’e iha potensialidade boot ba enerjia renovavel. Tuir Planu Estratéjia Dezenvolvimentu (2011-2030), Timor-Leste iha totál 452 MW potensialidade enerjia renovavel husi enerjia hidreléltrica, eólica (anin), solar no biomassa.
GoTL iha tarjetu ba 50% husi fornesimentu enerjia hotu-hotu tenke produs husi rekursu enerjia renovavel no to’o 2030, 100% asesu ba enerjia husi konvensionál no/ka rekursu enerjia renovavel. Enkuantu progresu ligasaun eletrisidade ne’e signifikante tebes, progresu ba utilizasaun enerjia renovavel iha enerjia mistura ne’e sei nafatin dook husi tarjetu.
GoTL mós iha tarjetu ida atu fornese sistema solar panel iha uma ba uma-kain 100,000 to’o 2020 no dadauk ne’e fó tiha ona apoiu ba kuaze uma-kain 24,000. Liu 90% husi uma-kain sira ne’e uza ahi nakloke, te’in tuir tradisionál nian ho ai-sunu ne’ebé kauza maka’as loos ba defrostrasaun, aumenta iha moras respiratóriu, lakon biodiversidade no declínio de bacias hidrográficas.
GoTL presiza atu énfaze ba hamatak enerjia mistura husi potensialidade RE boot liu, promove enerjia solusaun ba te’in, promosaun ba teknolojia RE sira seluk no konstrui no aplika enerjia ho programa efikas atu bele atinje tarjetu ODS to’o 2030.
AJENDA INTERNASIONÁL RELEVANTE SIRA SELUK:
- Finanseiru ba Dezenvolvimentu
- Mudansa Klimátika
- Habitat III