Notisia

Terseiru Konferensia kona ba Mudansa Klimatiku iha Dili.

 

News release

10.00: Dili

June 6, 2019

From United Nations in Timor Leste

 

Nasoins Unidas iha Timor-Leste kongratula Governu Timor-Leste no mos parseiru hotu ba sira nia kompromisu kontinuadu hodi infrenta dezafius mudansa klimátiku.

Rezidenti Koordenador ONU iha Timor-Leste, Sr. Roy Tivedy, hato’o liafuan hirak ne’e iha ninia diskursu ba Terseiru Konferensia kona ba Mudansa Klimatiku iha Dili ohin.

Sr. Trivedy hateten katak taxa kresimentu ba gases uma verde iha atmosfera agora lao lais liu husi saida maka sientista sira previra.

“Ita hotu hare ona impaktu husi predisaun nebe menus ba padroens klimátiku katak, nivel tasi sa’e maka’as, no nivel jelu naben mos aumenta maka’as. Dislokasaun ema sei barak no ema barak sei sai migrante aforsada tamba deit rezultadu husi mudansa padroens klimátiku no dezastre naturais nebe akontese bebeik.”

Sr. Trivedy mos hateten katak; Timor-Leste halo ona realizasaun substansial balun iha ninia determinsaun hodi limita impaktu husi akesimentu global ba iha nasaun ida ne’e nia populasaun.

“Rekursus naturais Timor-Leste nian hamutuk ho existênsia Fundu Petrolífero hatur ona nasaun ida ne’e iha pozisaun nebe úniku hodi buka no hetan dalan ba dezenvolvimentu sustentavel nebe sei la depende ba extracsaun rekursus naturais no kombustível fosseis deit.”

Cïta husi proverbiu Afrikanu, nia dehan: “Tempu hodi hari’I o nia uma ka hela fatin ida so iha deit tempu loron matan sae no leno rai. O sei labele halo iha tempu tempestade hahu’u.”

Sr. Trivedy husu ba Governu no parseiru sira hotu atu servisu hamutuk ho diak no efektivu liu tan hodi infrenta krize klimátiku global.  

“Timor-Leste hatudu ona katak, iha direitus humanus, rekonsiliasaun, paz no justisa no mos redusaun plastiku, bele lidera mundu” nia hateten.

“Ita hotu bele halo buat barak liu tan hodi aumenta uza enerjia renovaveis. Hodi bele enkoraja ema hotu muda an ba enerjia renovavel sira.

“Imajina se iha kada eskola no sentru saúde uza enerjia solar no bateria – nudar fonte enerjia renovavel ida nebe konfiavel no baratun liu.”

“Governu bele defini exemplu liu husi infrastrutura ida nebe adaptavel no flexïvel liu; nebe bele konserva be’e, promove investimentu iha enerjia renovavel, no enkoraja ema hotu hodi uza enerjia no be’e ho kuidadu. 

“Agrikultura no desmatamentu sai nudar dezafius bo’ot liu iha emerjensia klímatiku Timor-Leste nian no ita hotu bele halo buat barak liu tan hodi prevene deflorestamentu. Nia nota katak iha Oe-cusse iha planu atu kuda ai-oan miliaun hitu (7) iha tinan balun oin mai. 

“Area terestre balun iha Timor-Leste kobre ho arbutus, no bele halo tarjetu ba area hirak hanesan ne’e hodi produs florestas foun.

“Ema hotu iha nia papel hodi halo hasoru krize global; governu, emprezas, investidores, sosiedade sivil, parseiru dezenvolvimentu, komunidade no familia. 

Iha tinan ida ne’e nia laran, Timor-Leste sei partisipa iha diskusaun Nível Altu Nasoins Unidas nian ida kona ba krize klímatiku. Timor-Leste sei iha oportunidade hodi fahe saida maka akontese dadaun iha nasaun ida ne’e no oinsa ema no instituisoens sira infrenta dezafius kritiku hirak ne’e.   

“ONU hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira seluk prontu ajuda Timor-Leste alkansa sira nia aspirasaun liu husi forma prätika ida. Nasoins Unidas iha Timor-Leste liu husi ninia gabinete propriu sira no ajensia ONU sira nebe inklui mos FAO, WHO no UNDP, iha komitmentu integral ida hodi suporta Governu Timor-Leste nia aksaun sira hodi infrenta emerjensia klïmatiku.

  

 

For more information contact:

Ian Mannix

Communications consultant

United Nations in Timor-Leste

Tel:77105857

Email: Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.

Kontaktu Ami

UN House, Caicoli Street
Dili, Timor-Leste
PO BOX 008
Telp: +670 333 333
E-mail: info@un.org.tl